İstanbul Büyükşehir Belediyesi; Ulaşılabilir İstanbul, Çevreye Duyarlılık, Üreten İstanbul, Paylaşan İstanbul, Finansal Sürdürülebilirlik, Katılımcı ve Yenilikçi Yönetim, Yaşayan İstanbul ve Eşsiz Miras konularını “İstanbul Senin – Geleceğine Birlikte Karar Verelim” ilkeleri çerçevesinde hazırladığı İstanbul Stratejik Planı’nın ana temaları olarak belirlemiştir. Salacak Kentsel Tasarım Yarışması da bu ilke ve temalar kapsamında yoğun biçimde kentin gündemine taşınan ve ağırlıkla kamusal mekânların tasarlanmasına yönelen bir dizi yarışmanın içerisinde yer almaktadır.
İstanbul Boğazı; doğal, kültürel ve tarihi değerleri ile dünyanın özgün kentlerinden biri olan İstanbul’un kimliğinin betimlenmesinde önemli bir yere sahiptir. Salacak kıyısı, boğazın Marmara yönünden başlangıcında, Anadolu yakasının güneyinde, Üsküdar ve Harem kent odakları arasında uzanır. Salacak kıyısının bugününü anlamak, sorunlarını doğru tespit etmek ve potansiyellerini açığa çıkarmak için iki ucundaki kentsel odakların (Üsküdar ve Harem) kent makroformu ve ilişkiler ağı içindeki değişen / dönüşen pozisyonlarına bakmak ufuk açıcı olabilir.
Üsküdar, bugün İstanbul’un her noktasından kolayca erişilebilen bir merkezdir. Tarih boyunca Avrupa yakasıyla sürekli etkileşim halindeki Üsküdar, antik dönemde derin ve korunaklı bir liman, ticaret iskeleleri ve tersanelerin bulunduğu bir odaktır. Formu ve büyüklüğü sürekli değişen Üsküdar Meydanı, tarih boyunca Kadıköy ile birlikte hem Anadolu yakası içinde hem de İstanbul’un iki yakası arasında ilişki kuran, önemli bir ulaşım merkezi olmuştur. 1870 yılında Üsküdar’da başlayan ilk vapur seferleri, meydan ve çevresinin ihtiyaç ve donanımlarını değiştirmiş, demiryolunun Haydarpaşa Tren Garı’na kadar uzanması Üsküdar’ın tüm kentsel ilişki ağını dönüştürmüştür. Meydan, uzun yıllar boyunca kuzeyde Boğaziçi köylerine, doğuda Ümraniye ve Samandıra ilçelerine hizmet veren otobüs ve minibüs sistemi için bir terminal ve depolama merkezi olarak kullanılmıştır. Son yıllardaki raylı sistem yatırımlarıyla (M5 Metro Hattı ve Marmaray) lastik tekerlekli toplu taşıma sistemlerinin yükü ve buna bağlı olarak sefer frekansları büyük oranda azaltılmıştır. Geçmiş yıllarda yapılan müdahale ile otobüslerin kalkış terminali Üsküdar Meydanı’ndan Harem’e kaydırılmış, bu da Harem’den kalkan otobüslerin, Salacak sahilini katederek Üsküdar Meydanı’na ulaşmasına ve sonrasında kuzeye devam etmelerine sebep olmuştur.
Benzer dönüşümler Harem’de de gerçekleşmiştir. 1965-1966 yıllarında Salacak kıyısının güneyinde Harem Arabalı Vapur İskelesi (Sirkeci – Harem) yapılmıştır. Bu hat Boğaziçi Köprüsü’nün inşa edilmesiyle önemini kaybederek kapatılan Üsküdar – Kabataş feribot hattı ile birlikte uzun süre boğazın iki yakası arasındaki motorlu taşıt bağlantısını sağlamıştır. 2016 yılında Avrasya Tüneli’nin açılmasıyla Sirkeci – Harem feribot hattının da önemi azalmış olmasına rağmen herhangi bir sebeple Avrasya Tüneli’nin kullanılamaz hale gelmesi durumunda yedek bir ulaşım sistemi olarak sürekliliğinin sağlanması düşünülmektedir. 1970 yılında ise aynı noktada bir başka ulaşım terminali olan Harem Otogarı inşa edilmiştir. Haydarpaşa Tren Garı ile birlikte Anadolu’nun İstanbul ile önemli karşılaşma noktalarından biri olan Harem Otogarı ekonomik ömrünü doldurduğu için, yakın gelecekte kaldırılması planlanmaktadır.
Bu iki önemli odak arasında uzanan Salacak kıyısı için ise en önemli kırılma noktası, şüphesiz 1974 yılında başlanan ve Salacak İskelesi’nin denizle bağını ortadan kaldıran kıyı dolgusu ve buna bağlı olarak 1989 yılında yapılan Üsküdar – Harem sahil yoludur. Sahil yolunun inşası, bölgenin eski kimliğini büyük oranda kaybetmesine yol açmıştır. Üsküdar’ı Harem Otogarı ve Harem Arabalı Vapur İskelesine bağlayan sahil yolu, Haydarpaşa yönünden de Kadıköy’e bağlanır. Aynı zamanda E5 Karayolu ile birleşerek şehir içi ulaşım sistemine dahil olur. Bu operasyonlar sonrasında aynı zamanda Üsküdar Meydanı da meydan olma özelliğini yitirerek, Harem’de olduğu gibi araç yolları ve kavşaklardan oluşan bir ulaşım yüzeyine dönüşmüştür. 2013 yılında Marmaray’ın ve 2016 yılında Avrasya Tüneli’nin açılmasıyla Üsküdar, Salacak ve Harem’in kentsel bütün içindeki nitelikleri ve işlevleri tümüyle değişmiştir.
İstanbul kentsel peyzajının özel ve özgün bir parçası olan Salacak kıyısı, yakın çevresindeki odaklarla birlikte Anadolu yakasının önemli bir ulaşım, hizmet ve dinlenme merkezidir. Bugünün Salacak kıyısı;
içinde düşünülmesi gereken, ancak aynı parametreler bağlamında sorunlar yaşayan bir konumda yer almaktadır. Yanısıra; Harem Otogarı’nın yakın gelecekte buradan taşınacak olması, Kadıköy-Üsküdar arasında planlanan “Nostaljik Tramvay” hattı, Tarihi Yarımada’yı su yolu üzerinden Harem’e bağlayan ulaşım sistemi (arabalı vapur), deniz ulaşımı ile iskelelerin yeniden değerlendirilmesi gereği ve Avrasya Tüneli’nin açılmasıyla Tarihi Yarımada – Üsküdar arasındaki mesafenin kısalması, alanda yapısal değişikliklere yol açabilecek diğer kentsel dinamikler olarak kabul edilmelidir.
Yarışma alanı; Harem Otogarı’nı da içine alarak Üsküdar Meydanı’na kadar uzanan kıyı parçası üzerinde, kıyı boyunca arka planda bulunan falezleri, bu falezlerin yüzeylerindeki yeşil alanları ve set üstü bağlantı yollarını içeren alandır. Ayrıca set üstündeki konutlara ait bahçeler hariç, kıyıya paralel falez üstü yaya yolları da yarışma alanına dahildir.
Yarışmacıların önerilerini geliştirirken alan ve alanın yakın çevresiyle ilgili aşağıdaki başlıkları ve bu başlıkların sahip olduğu sorunları dikkate almaları, bunlarla ilgili stratejiler geliştirmeleri beklenmektedir;
> Harem Otogarı
Harem Otogarı, yıllar boyunca Anadolu’dan ilk kez İstanbul’a gelen geniş kitleler için kente bir giriş, Türkiye’nin en büyük metropolü ile bir tanışma noktası olmuştur. Haydarpaşa Tren Garı ile birlikte Anadolu’nun İstanbul’a açılan iki önemli kapısından biri, kentin sosyal yaşamında ve göç tarihinde yeri olan önemli bir hafıza mekanıdır. Bu yönüyle, yarışmacılardan yakın gelecekte bu konumdan taşınması planlanan bu mekanın kültürel açıdan izlerini ve bir hafıza / anı noktası olma özelliğini korumak ve kentliye yeniden sunmak için öneriler geliştirmeleri beklenmektedir. Bu anlamda yarışmacılar göç hafızasını canlı tutmak için yeni açık / kapalı alan düzenlemeleri yapabilecekleri gibi, mevcut otogar yapısını kısmen veya tamamen dönüştürmek için öneriler geliştirebilirler.
> Kız Kulesi
Kız Kulesi, İstanbul Boğazı’nın girişinde, sessiz ve zarif mimarisi ile Salacak kıyı peyzajının tarihi ve kültürel bir parçası, bölgenin İstanbul’a malolmuş sembolik bir değeridir. Kız Kulesi yakın tarihte, çok nitelikli olmayan bir restorasyona tabi tutulmuş ve nihayetinde sıradan bir turistik odak haline dönüştürülmüştür. Yarışmacılardan Kız Kulesi’nin mitolojik geçmişini Salacak kıyı sürekliliği içinde yeniden değerlendirerek, hem adanın ve kulenin kıyı ile kuracağı görsel ilişkiye, hem karadan erişim stratejisine, hem de kültürel yönetim stratejisine dair öneriler getirmeleri beklenmektedir.
> Balıkçı Barınağı
Balıkçı barınağı Salacak kıyısının yerel bir değeridir. Özellikle sabah erken saatlerde buradan denize açılan balıkçı teknelerinin oluşturduğu imge, kentli açısından önemlidir. Kooperatif tarafından kullanılan ve kıyı çevresinde yaşayanların günlük balık ihtiyacını karşılayan bu alan, teknelerin bakımı için çekek alanlarını da içeren bir mendirekle korunmaktadır. Yarışmacılardan mendireği ve işlevlerini korumaları, mevcut kapalı alanı daha fazla büyütmeden fiziksel çevrede iyileştirmeler önermeleri beklenmektedir.
> Ticari Birimler
Üsküdar – Harem arasında kıyının ardındaki alanda, yeşil alanların üzerinde ve falezlere yaslanmış biçimde tamamı yeme – içme hizmeti veren çeşitli ticari işletmeler bulunmaktadır. Yarışmacılardan kamusal alanlar üzerinde bulunan bu tesislerin kendi fiziksel standartları ve kamu yararı açısından değerlendirilerek yerel yönetim için gelecekte yol gösterici düzenleyici stratejiler geliştirmeleri beklenmektedir. Ayrıca sahil yolu boyunca her gün gündelik olarak gelişen mobilize kayıt dışı ticaretin ve beraberinde oluşan ses ve görüntü kirliliğinin ortadan kaldırılması önemlidir.
> Falezler
Yarışmacılardan önerilerinde bu kıyıyı kentsel ve tarihi arka plana ek olarak, yerel tektonik özgünlükleriyle de irdelemeleri beklenmektedir. Yarışmacılar boğaz hattı boyunca başka noktalarda da gözlemlenebilen karakteristik falez tipi kıyının fiziksel (set üstü kıyıya paralel ve dik sokaklarla ilişkiler, falez boyunca kıyıya inen merdiven bağlantıları, vs.), görsel (bakı noktaları, teraslar, denizden siluet, vs.) ve üzerinde barındırdığı ekosisteme (flora ve fauna) dair potansiyellerini değerlendirmeli, bu potansiyelleri açığa çıkaracak gerçekçi ve yenilikçi öneriler getirmelidirler. Kıyı promenadı üst kotu ile deniz yüzeyi arasındaki seviye farkının sağlayacağı olanaklar, nitelikli bir kamusal alan tasarımı ve buna bağlı özgün bir kıyı deneyimi yaratmak için kullanılmalıdır.
> Peyzaj
Yarışmacılardan tasarım alanını, boğaz ekosistemi ve içerdiği biyoçeşitlilik açısından önemseyerek korumaları, yeni önerilerle zenginleştirip sürdürülebilir peyzaj stratejileri geliştirmeleri beklenmektedir. Önerilecek yeni bitki türlerinin seçiminde küresel iklim değişikliğinin etkileri ve karbon çevrim hassasiyetleri dikkate alınmalıdır.
> Ulaşım
Yarışma alanında ve/veya çeperlerinde yer alan kentsel odaklar arasında mevcut durumda var olan ya da gelecekte planlanan kent içi ulaşım ağlarının ve toplu taşıma modlarının yeniden ele alınarak; planlama, kamu yararı, işlevsellik, gerçekçilik ve verimlilik açılarından değerlendirilmesi, gerekirse sisteme dair çağdaş ve yenilikçi stratejik öneriler getirilmesi bu yarışmanın ana hedeflerindendir. Bununla birlikte yarışmacılardan alan genelinde yaya dolaşım hiyerarşileri, bisiklet ve koşu parkuru güzergahları, araç ve servis trafiği stratejileri ve otopark ihtiyaçlarıyla ilgili öneriler beklenmektedir. Kıyıda gündelik olarak oluşan yol boyu park sorununun yaya odaklı bir bakış açısıyla irdelenmesi, uzun vadede çözümüne yönelik stratejiler geliştirilmesi önemlidir.
Yapılan bu özet açıklamalar ile yarışmanın amacı kapsamında tanımlanan ve elde edilecek sonuca yönelik olan kavramsal/kılgısal hedefler doğrultusunda yarışmacılardan;
öneriler ve stratejiler içeren tasarımlar beklenmektedir.
Ayrıca satın almalar için 100.000 TL ayrılmıştır.
Bünyamin DERMAN, Mimar (Ekip Başı)
Dilek DERMAN, Mimar
Mehmet KADIOĞLU, Şehir Plancısı
Başak TAŞ ÖZDEMİR, Peyzaj Mimarı
Berk ÖZDEMİR, Mimar
İsmail Hakkı TUNÇAY, Mimar
Hasan ÖĞÜT, Mimar
Mehmet Cemil AKTAŞ, Peyzaj Mimarı (Ekip Başı)
Pınar Kesim AKTAŞ, Mimar
Rümeysa KONUK, Peyzaj Mimarı
Ecem SEVİN, Peyzaj Mimarı
Şeyma KAHRAMAN, Peyzaj Mimarı
Ezgi Umut TÜRKOĞLU, Peyzaj Mimarı
Başak İNCEKARA, Şehir Plancısı
Lokman TURUNÇ
Okan Mutlu AKPINAR
Hüseyin Hilmi KEZER
Fatma Zeynep ALTINBAŞLI, Mimar (Ekip Başı)
Tuna Han KOÇ, Mimar
Barış EKMEKÇİ, Peyzaj Mimarı
Ayşe YIKICI, Şehir ve Bölge Plancısı
Ayşe Feyza KARAKOÇ, Mimar
Özge TAŞPINAR, Mimar
Ervin GARİP, Yüksek Mimar (Ekip Başı)
Banu GARİP, Yüksek Mimar
Kamer ÖZAYDAN, Peyzaj Mimarı
Nesibe ATAKUL, Şehir Plancısı
Samet KÜÇÜKBAY, İç Mimar
Fatma KARAKAYA, İç Mimar
Salih GÜL, Öğrenci
Aleyna İZMİRLİ, Öğrenci
İbrahim Tolga HAN, Mimar (Ekip Başı)
Eren ÖZTÜRK, Peyzaj Mimarı
Kerem GANİÇ, Mimar
Zeynep Gülşah AYGÜN, Peyzaj Mimarı
Emre Sinan SAYIN, Mimar
Mert KALKAN, Mimar
Ozan Önder ÖZENER, Mimar
Reyhan GANİÇ, Şehir Plancısı
Gökalp KUMDAKCI, Mimarlık Öğrencisi
Devrim NASMİR, Mimarlık Öğrencisi
İrem SEZER, Mimarlık Öğrencisi
Çağlar YILMAZ, Mimar
Uğur İMAMOĞLU, Mimar
Halil ŞENTÜRK, İnşaat Müh.
Ece AVCI, Mimar (Ekip Başı)
Bahadır KANTARCI, Mimar
Yasemin ÇETİNKAYA, Şehir Plancı
Ece KAYA, Peyzaj Mimarı
İpek ÜSTÜNDAĞ, Öğrenci
Sevgi ASLAN, Peyzaj Mimarı
Yalçın DEMİRCAN, Mimar
Murat Z. MEMLÜK, Peyzaj Mimarı
Gökhan AKSOY, Mimar
Mehmet Nazım ÖZER, Şehir Plancısı
Sevgi ÇALI BULAK, Peyzaj Mimarı
Ebru DEHMEN MEMİOĞLU, Peyzaj Mimarı
İsa Eren AKBIYIK, Peyzaj Mimarı
Kıvanç TUNÇKALE, Peyzaj Mimarı
Ece METİN, Peyzaj Mimarı
Faruk SARIHAN, Peyzaj Mimarı
Melike SOYAL, Mimar
Erdal VARAKU, Mimar
Pelin GÜR, Mimar
Bengi Su ERTÜRKMEN AKSOY, Mimar
Oğuzhan YILMAZ, Mimar (Ekip Başı)
Betül TOKDEMİR, Peyzaj Mimarı
Ebru ÇAKMAK, Şehir Plancısı
Nilay DAĞLAR, İç Mimar ve Çevre Tasarımcısı
Sema SERİM, Mimar (Ekip Başı)
Duygu OVACIK ÇORUH, Mimar
Umut DOĞAN, Şehir Plancısı
Özlem ATAK DOĞAN, Mimar
Yusuf DOĞAN, Peyzaj Mimarı
Mehmet Yasin ÇINAR, Mimar
Levent ÇORUH, Grafik Tasarımcı
Yaşar Metin KESKİN, Mimar (Ekip Başı)
Mehmet Zafer AKDEMİR, Mimar
Gonca ERTAŞ, Şehir Plancısı
Merve TANFER, Peyzaj Mimarı
Ferhat BULDUK, Mimar
Ufuk ERGUN, Mimar
Alişan ÇIRAKOĞLU, Mimar (Ekip Başı)
Ilgın AVCI, Mimar
Tuğyan KEPKEP, Peyzaj Mimarı
Şeyma ÇAKIR, Şehir Plancısı
Batuhan KUMRU, Mimar
Aslıhan SÜCÜLLÜ, Mimar
Merve ÖZCAN, Öğrenci
Münür ÖZÇELİK, Öğrenci
Deniz ASLAN, Mimar
İpek YÜREKLİ, Mimar
Arda İNCEOĞLU, Mimar
Elif ÜTEBAY, Mimar
Selin Etkinöz TUNÇER, Peyzaj Mimarı
Gamze ÖZER, Şehir Plancısı
Polen YURTAN, Öğrenci
Mehmet ÖZTÜRK, Öğrenci
Irmak YELOK, Öğrenci
Kevser AKSOY, Öğrenci